Kozibród wielki

Kozibród wielki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	kozibród
Gatunek	kozibród wielki
	Nazwa systematyczna
	Tragopogon dubius Scop.; Fl. Carniol., ed. 2. 2: 95. 1772
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kozibród wielki (Tragopogon dubius Scop.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.

Zasięg geograficzny

Jest szeroko rozprzestrzeniony na kuli ziemskiej. Występuje na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą)^[4]. Do Ameryki Północnej został sprowadzony wraz z żywnością i roślinami ozdobnymi na przełomie XIX i XX wieku przez osadników europejskich. Obecnie jest tam szeroko rozprzestrzeniony. W wielu regionach na pastwiskach wypiera rodzimą roślinność i staje się gatunkiem inwazyjnym^[5]. W Polsce jest średnio pospolity^[6]. Najczęściej występuje w południowej części niżu, ku północy po Mazowsze i Pomorze. Często jest zawlekany^[7].

Morfologia

Pokrój: Roślina o prostej, sztywnej i wzniesionej łodydze, osiągająca wysokość 30–80 cm^[7]. Po uszkodzeniu wydziela sok mleczny. Pod ziemią posiada gruby korzeń^[5].
Liście: Równowąskie, na końcach nagle zwężone. Górne swoją szeroką nasadą obejmują łodygę^[7].
Kwiaty: Jasnożółte, zebrane w pojedyncze koszyczki. Listków okrywy w koszyczku jest 8–12 w jednym szeregu i są dłuższe od kwiatów. Charakterystyczną cechą są szypuły koszyczków; są wybitnie maczugowato zgrubiałe i puste w środku^[7]^[6]. W jednym koszyczku znajduje się od 20 do 120 kwiatów.
Owoc: Wrzecionowata, brzeżna i krótkokolczata niełupka z puchem kielichowym. Posiada dzióbek nieco tylko od niej krótszy^[7].
Gatunki podobne: W Polsce jest kilka bardzo podobnych gatunków kozibrodów^[7]. Kozibród wielki najłatwiej odróżnić od nich po dwóch charakterystycznych cechach: ma wyraźnie rozdętą szypułę koszyczków oraz listki okrywy (w liczbie zazwyczaj 10–12) dłuższe od kwiatów^[5].

Biologia i ekologia

Rozwój: W Polsce jest rośliną dwuletnią, hemikryptofitem. Kwitnie od maja do lipca^[6]. Jego kwiaty w czasie dnia podążają za słońcem. W języku angielskim ma nazwę western salsify, dobrze oddającą tę jego cechę; słowo salsify oznacza bowiem „podążający za słońcem”. Na noc kwiaty zamykają się. Jest zapylany przez owady, nasiona roznoszone są przez wiatr. Po wytworzeniu nasion roślina obumiera. W Ameryce Północnej w zależności od warunków klimatycznych i siedliskowych czas życia rośliny wynosi od jednego (rzadko) do czterech lat. Nasiona wytwarzane w zewnętrznych, brzeżnych partiach koszyczka są większe i ciemniejsze, nasiona powstające w środkowej części koszyczka są mniejsze i jaśniejsze. Kiełkuje 94% nasion. Z większych nasion zewnętrznych wyrastają większe siewki. Do kiełkowania nasion i wzrostu siewek nie jest konieczne światło. Dzięki dość dużej ilości materiałów zapasowych zgromadzonych w liścieniach siewka może przez dość długi czas rozwijać się w miejscu zacienionym przez inne rośliny. Rośnie wówczas szybko, wytwarzając wysoki pęd co daje jej szansę wygrać konkurencję o światło. Podczas sezonu wegetacyjnego roślina rozwija duży system korzeniowy i gromadzi materiały zapasowe zarówno w korzeniu, jak i w przyziemnej rozecie liściowej^[5].

Na jednym pędzie roślina tworzy jeden duży koszyczek, ale może z jednego korzenia wytworzyć wiele pędów (do 14). Średnia ilość nasion w koszyczku wynosi 90^[5].

Siedlisko: Występuje na suchych przydrożach, na siedliskach ruderalnych, nasypach kolejowych i drogowych, w murawach^[6]. Jest gatunkiem w dużym stopniu związanym z człowiekiem, często spotykany jest na siedliskach wtórnych, zmienionych w wyniku działalności człowieka. Występuje na różnego typu glebach; zarówno na piaszczystych, jak i gliniastych^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Onopordetalia^[8].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 12^[6].
Zmienność: Tworzy mieszańce z kozibrodem łąkowym (Tragopogon pratense)^[6].

Znaczenie

W średniowiecznej Europie Północnej korzenie i młode pędy kozibrodów były spożywane przez ludzi (zwłaszcza w okresie głodu)^[5]
Kozibród wielki jest pożywieniem wielu zwierząt. W stanie Oregon w USA jest najważniejszym roślinnym pokarmem ptaka o nazwie borowiak złotobrewy (Dendragapus obscurus). Liście i kwitnące pędy nadziemne są spożywane przez niektóre ssaki, a gryzoń goffer równinny (Geomys bursarius) zjada jego korzenie. Inne większe ssaki tylko sporadycznie skubią pędy kozibrodu^[5].

Galeria obrazkowa

Pokrój
Kwiatostan
Kwiatostan
Owoce z puchem kielichowym
Owoce

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2015-08-15].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-01-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Western Salsify by Jane Mangold, MSU Extension Invasive Plant Specialist, and Allison Lansverk, Research Assistant. [dostęp 2015-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-03)].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2015-08-15].

[4] Discover Life Maps. [dostęp 2015-01-10].

[western-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Western Salsify by Jane Mangold, MSU Extension Invasive Plant Specialist, and Allison Lansverk, Research Assistant. [dostęp 2015-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-03)].

[rutkowski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[szafer-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[8] Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]